image Οι εθνογραφικές ταινίες ως ανταλλαγή, αφήγηση και υλικότητα. image Η ανθρωπολογία είναι εδώ?

Κοινοί Άξονες Ανάμεσα στις Ανθρωπολογικές Επιστήμες:  Ένας σύντομος σχολιασμός του αμερικανικού μοντέλου των τεσσάρων πεδίων 

του Παναγιώτη Πόζογλου (Απόφοιτος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Μεταπτυχιακός φοιτητής Λαογραφίας και Πολιτιστικής Διαχείρισης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και Πανεπιστήμιο Αιγαίου.)

 

Η Ανθρωπολογία είναι μια επιστήμη που αποτελείται από άλλες επιστήμες. Η διεπιστημονικότητα δεν θα μπορούσε να μη βρίσκεται στον πυρήνα της κυρίως λόγω της φύσης του ίδιου του αντικειμένου της: του ανθρώπου. Άλλα επιστημονικά αντικείμενα εστιάζουν σε μια επιμέρους πτυχή του ατόμου και του κόσμου γύρω του. Η ειδοποιός διαφορά της ανθρωπολογίας και των πεδίων που την απαρτίζουν είναι το ότι προσπαθεί να κατανοήσει και να διερευνήσει το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό αποτυπώθηκε και στο μοντέλο των τεσσάρων πεδίων που εισήγαγε ο αμερικανός ανθρωπολόγος Franz Boas τον πρώιμο εικοστό αιώνα (Erickson και Murphy, σελ. 104-109, 2013). Ειδικότερα σε αυτό περιλαμβάνονται τέσσερα πεδία: η κοινωνικοπολιτισμική ανθρωπολογία, η βιολογική/φυσική ανθρωπολογία, η αρχαιολογία και η γλωσσολογική ανθρωπολογία ή ανθρωπολογία της γλώσσας. Το παρόν άρθρο αποσκοπεί να ανιχνεύσει συνοπτικά τους κοινούς άξονες γύρω από τους οποίους κινούνται τα παραπάνω πεδία του ανθρωπολογικού εγχειρήματος. 

Ο πρώτος κοινός άξονας που ενώνει τα πεδία μεταξύ τους είναι ασφαλώς η -λιγότερο ή περισσότερο ανά περίπτωση- κοινή ιστορική πορεία τους και οι θεωρητικές επιρροές που την απαρτίζουν. Το έργο του Κάρολου Δαρβίνου και γενικότερα ο εξελικτισμός επηρέασε με την εδραίωση του το σύνολο των ανθρωπολογικών επιστημών (ενδεικτικά: Darwin 2017, Tylor 1871, Frazer 2000). Ο εξελικτισμός δυστυχώς απέκτησε μια κοινωνική και πολιτική χροιά ακόμα και εντός του επιστημονικού χώρου, με οδυνηρά για την ανθρωπότητα αποτελέσματα. Μεταξύ άλλων θεωρητικών προσεγγίσεων που επηρέασαν το σύνολο του ανθρωπολογικού εγχειρήματος συγκαταλέγονται ο λειτουργισμός του Bronislaw Malinowski καθώς και ο δομισμός του Claude Levi-Strauss. Οι θεωρίες αυτές διαπέρασαν τα όρια μεταξύ των ανθρωπολογικών επιστημών καθώς η επιρροή τους δεν περιορίστηκε εντός του χώρου της κοινωνικής/πολιτισμικής ανθρωπολογίας. Η αρχαιολογία ενδεικτικά, επηρεάστηκε αρκετά από τις παραπάνω θεωρίες ενώ έπειτα ακολούθησε και στην υιοθέτηση ενός πιο ερμηνευτικού πρίσματος (Trigger σελ.250-260 και 297-320, 2005). Είναι δεδομένο πως οι επιστήμες όντας προερχόμενες από τον ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό ιστό, να επηρεάζονται από την ιστορική πορεία, τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες των κοινωνιών καθώς και τις ανάγκες των υποκειμένων. Ωστόσο η <<συνομιλία>> των ανθρωπολογικών επιστημών δεν περιορίζεται απλώς σε μια κοινή ιστορική και θεωρητική πορεία.

Ο δεύτερος άξονας αφορά τον μεθοδολογικό πλουραλισμό που χαρακτηρίζει τις επιστήμες αυτές και ειδικότερα το φαινόμενο του μεθοδολογικού <<δανεισμού>> που τις χαρακτηρίζει. Συχνά, ερευνητές εντός του ενός πεδίου υιοθετούν μεθοδολογίες ενός άλλου και προβαίνουν σε συνδυαστικές προσεγγίσεις των θεματικών που τους απασχολούν. Αρχαιολογικές μέθοδοι όπως η χρονολόγηση θερμοφωταύγειας (TL) ή η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα 14 χρησιμοποιούνται από βιολογικούς/φυσικούς ανθρωπολόγους στα πλαίσια  παλαιοανθρωπολογικών ερευνών και όχι μόνο (Jurmain κ.α σελ.264-267, 2014), ενώ η εθνογραφική μέθοδος  της κοινωνικής/πολιτισμικής ανθρωπολογίας είναι ιδιαίτερα σημαντική στα πλαίσια εθνοαρχαιολογικών μελετών αρχαιολόγων όπως εκείνη του Lewis Binford στους Εσκιμώους Nunamiut της Αλάσκας (Renfrew και Bahn σελ.193-197, 2018). Τέλος, δεν αποτελεί σπάνιο φαινόμενο μεταξύ των ανθρωπολόγων, η ειδίκευση σε παραπάνω από ένα πεδίο. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί ο ίδιος ο θεμελιωτής του μοντέλου υπό  εξέταση η συνεισφορά του οποίου διαπερνά εξίσου τα όρια μεταξύ των πεδίων. Η σημασία του άξονα του μεθοδολογικού πλουραλισμού και δανεισμού έγκειται στην ταύτιση του με τις ίδιες τις διαδικασίες παραγωγής της ανθρωπολογικής γνώσης.

Βέβαια ο τελευταίος και ίσως σημαντικότερος άξονας, σχετίζεται με το ίδιο το αντικείμενο της ανθρωπολογίας και αφορά την απροβλεψία του ανθρώπινου παράγοντα. Αυτό αποτελεί μια παραδοχή που ο κάθε ερευνητής ανεξαρτήτως σε ποιο από τα επιμέρους πεδία ανήκει, καλείται να κάνει ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια. Κοινώς: οι άνθρωποι τείνουν να μας εκπλήσσουν συνεχώς. Οι κοινωνικοί/πολιτισμικοί ανθρωπολόγοι συχνά διαπιστώνουν κατά την επιτόπια έρευνα τους μέσω συμμετοχικής παρατήρησης  πόσοι διαφορετικοί τρόποι εννοιολόγησης του κόσμου υπάρχουν αλλά και τον πλουραλισμό της ανθρώπινης εμπειρίας και των πρακτικών που τη συνοδεύουν. Αυτό μπορεί να αφορά παραδείγματα όπως η πνευματοληψία ή οι παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές (ενδεικτικά: Riboli 2000, Herrera 2018, Makris 2023). Στο χώρο της αρχαιολογίας αυτό φαίνεται από παραδείγματα όπως οι πολύπλοκες -και ποικίλες-σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, αντικειμένων και περιβάλλοντος κατά την προϊστορία ή άλλες εκφάνσεις των αρχαίων πολιτισμών όπως ορισμένα ζητήματα περιβαλλοντικής υγείας με έναν αναπάντεχα επίκαιρο  χαρακτήρα  (ενδεικτικά: Hodder 2012, Wexler 2014). Η βιολογική/φυσική ανθρωπολογία με τη σειρά της μας εκπλήσσει -μεταξύ άλλων- μέσω αποκαλύψεων αναφορικά με την εξέλιξη του ανατομικά σύγχρονου ανθρώπινου είδους αλλά και των ομοιοτήτων και διαφορών του Homo sapiens με τα υπόλοιπα πρωτεύοντα θηλαστικά (ενδεικτικά: Lieberman 2013, Larsen 2018).  Τέλος η ανθρωπολογική διερεύνηση της γλώσσας λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο αναδεικνύοντας την ποικιλομορφία της γλωσσικής και μη επικοινωνίας αλλά και τη σχέση της γλώσσας με την αντίληψη του κόσμου (ενδεικτικά: Sapir 1921, Duranti κ.α 2004). 

Στα τμήματα ανθρωπολογίας των αμερικανικών πανεπιστημίων και κολλεγίων, υπάρχει εντός των συζητήσεων των φοιτητών το ασύνδετο σχήμα το οποίο αναφέρεται στα τέσσερα πεδία της ανθρωπολογίας: << stones, tones, bones and thrones >> (μτφρ. πέτρες, τόνοι, οστά και θρόνοι). Αναδεικνύεται μέσω αυτού μια αποδεδειγμένα διαχρονική και διεπιστημονική ανθρωπολογική προσέγγιση με ένα αληθινά ολιστικό πρίσμα. Το μποασιανό μοντέλο φαίνεται να πλαισιώνεται από τους τρεις άξονες που αναπτύχθηκαν στο σύντομο αυτό κείμενο: την κοινή ιστορική και θεωρητική πορεία, τον μεθοδολογικό πλουραλισμό και δανεισμό και τέλος την παραδοχή της απροβλεψίας του ανθρώπινου παράγοντα. Αφορμή για τη συγγραφή του άρθρου αποτέλεσαν οι Ευρωπαϊκές Μέρες Ανθρωπολογίας του ακαδημαϊκού έτους 2023-2024, οι οποίες υπενθυμίζουν πως μια ολιστική προσέγγιση έχει ως θεμέλιο τη διεπιστημονικότητα ή μάλλον την αλληλεπίδραση διαφορετικών πεδίων της ίδιας επιστήμης. Η συνεισφορά του ανθρωπολογικού εγχειρήματος στο σύνολο της έχει υπάρξει καθοριστική εντός και εκτός του ακαδημαϊκού χώρου και ασφαλώς πρόκειται να συνεχιστεί σε ελληνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή πλαίσια. 

    

 

Βιβλιογραφία

Darwin, C. (2017). On the Origin of Species. Pan Macmillan.

Duranti, A. (2004). A companion to linguistic anthropology. Wiley-Blackwell.

Erickson, P. A., & Murphy, L. D. (2013). A History of Anthropological Theory, Fourth Edition (4th ed.). University of Toronto Press, Higher Education Division. Toronto. 

Frazer, J. G. (2000). Creation and evolution in primitive cosmogonies and other pieces. Routledge Curzon.

Herrera, C. E. G. (2018). Microbes and other shamanic beings. Springer.

Hodder, I. (2012). Entangled: An Archaeology of the Relationships between Humans and Things. John Wiley & Sons. New York. 

Jurmain, R., Kilgore, L., Trevathan, W., & Ciochon, R. L. (2014). Introduction to physical anthropology. Cengage Learning.

Larsen, C. S. (2018). Essentials of Biological anthropology. W. W. Norton.

Lieberman, D. (2013). The story of the human body: Evolution, Health and Disease. Penguin UK.

Makris, G. (2023). The Sudanese zār ṭumbura cult: Slaves, Armies, Spirits and History. Taylor & Francis.

Renfrew, C., & Bahn, P. G. (2018). Archaeology essentials: Theories, Methods, Practice. Thames & Hudson.

Riboli, D. (2000b). Tunsuriban, Shamanism in the Chepang of southern and central Nepal.

Sapir, E. (1921). Language: An Introduction to the Study of Speech.

Trigger, B. G. (2006). A history of archaeological thought. Cambridge University Press.

Tylor, E. B. (1871b). Primitive culture: Researches Into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom.

Wexler, P. (2014). History of toxicology and environmental health: Toxicology in Antiquity. Academic Press.

Ρυθμίσεις ιδιωτικότητας

When you visit our website, it may store information through your browser from specific services, usually in the form of cookies. Here you can change your Privacy preferences. It is worth noting that blocking some types of cookies may impact your experience on our website and the services we are able to offer.

Click to enable/disable Google Analytics tracking code.
Click to enable/disable Google Fonts.
Click to enable/disable Google Maps.
Click to enable/disable video embeds.
This website uses cookies to provide the best possible browsing experience. Please specify the Privacy Settings and/or click Agree to license cookies.