Η ανθρωπολογία είναι εδώ?

του Στέργιου Παρδάλη (Associate Professor, DEREE-The American College of Greece)

Θα ήθελα σε αυτό το σύντομο κείμενο να μοιραστώ τη δική μου εμπειρία από τη διδασκαλία της επιστήμης μας σε ιδιωτικό κολλέγιο τα τελευταία 8 χρόνια προσπαθώντας να απαντήσω στο αν η ανθρωπολογία είναι εδώ. Το συγκεκριμένο κολλέγιο είναι ίσως το μόνο ιδιωτικό ίδρυμα στην Ελλάδα που προσφέρει στους φοιτητές του τη δυνατότητα να γνωρίσουν την ανθρωπολογία μέσα από περίπου 10 διαφορετικά μαθήματα. Τα μαθήματα αυτά εισάγουν τους φοιτητές στις βασικές έννοιες της ανθρωπολογίας και σταδιακά οδηγούν στην απόκτηση γνώσης που συμβάλλει στην ανάλυση και κατανόηση πληθώρας κοινωνικών ζητημάτων και καταστάσεων μέσα από την ανθρωπολογική σκοπιά.

Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο, φοιτητές διαφορετικών προγραμμάτων αναζητούν κυρίως τα δύο εισαγωγικά μαθήματα ως προαπαιτούμενα των κλασικών σπουδών προς την απόκτηση των πτυχίων τους. Αρκετοί παρακολουθούν έναν κύκλο μαθημάτων και λαμβάνουν ανάλογη πιστοποίηση γνώσεων μαζί με το πτυχίο τους. Καθώς οι φοιτητές προέρχονται από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα το αποτέλεσμα κρίνεται άκρως θετικό ως προς τις προσδοκίες τους και την εφαρμογή της ανθρωπολογίας σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων που είναι μέρος της καθημερινότητάς τους. Συχνά οι φοιτητές σχολιάζουν πως η επιστήμη μας είναι «εύκολη» διότι ακουμπά στην εμπειρία τους και την πλαισιώνει με ένα ερμηνευτικό εργαλείο, είναι δηλαδή εφαρμόσιμη.

Ωστόσο, μεγάλος αριθμός φοιτητών δηλώνει επίσης ότι δεν γνώριζε την επιστήμη, ότι θα ήθελε να γνωρίζει τι είναι η ανθρωπολογία νωρίτερα, ή ότι πολλοί συνάνθρωποί μας δεν γνωρίζουν τι είναι η ανθρωπολογία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενώ συζητούν με γονείς και φίλους περί του αντικειμένου μας λαμβάνουν πληθώρα αρνητικών απαντήσεων ως προς την αξία της επιστήμης μας σε διαφορετικά επίπεδα. Κάποιοι πρεσβεύουν ότι γενικά οι κοινωνικές επιστήμες δεν έχουν μέλλον, άλλοι συγκεκριμένα ότι απευθύνονται σε μια δύσκολη αγορά εργασίας. Μερικοί υποστηρίζουν ότι το να γνωρίζουμε πως λειτουργεί μία άλλη κουλτούρα δεν έχει κάποια αξία, και άλλοι ότι το αντικείμενο είναι για λίγους και εκλεκτούς που διαθέτουν συγκεκριμένα υλικά και πνευματικά εφόδια. Ως προς αυτό έχουμε μάλλον αποτύχει μέχρι στιγμής να επικοινωνήσουμε την αξία της επιστήμης μας.

Παρ’ όλα αυτά το φαινόμενο αυτό δεν είναι νέο και σίγουρα δεν είναι μονοδιάστατο. Αν η αρωγή της πολιτείας είναι ένας παράγοντας, τότε η δική μας συμβολή είναι ένας δεύτερος, και η ιστορική πορεία της επιστήμης μας ένας τρίτος μεταξύ πολλών άλλων. Αν η προσωπική μου αγάπη προς το αντικείμενο με οδήγησε σε μια συνειδητή επιλογή σπουδών μέσω του σκοπέλου των Πανελληνίων είναι γιατί γνώρισα έγκαιρα αυτή την επιλογή. Γιατί ζούσα σε μια εποχή που οι κοινωνικές επιστήμες απολάμβαναν μια αίγλη και γιατί η επαγγελματική αποκατάσταση δεν ήταν το φλέγον ζήτημα. Έπειτα, η εξειδίκευση σε έναν τομέα και η σχέση χρόνου/απολαβών περιορίζουν τη συμβολή μας σε απτά καθημερινά ζητήματα που ίσως μας οδήγησαν αρχικά στην ανθρωπολογία. Τέλος, γιατί οι ίδιοι οδηγούμε την επιστήμη μας σε ατέρμονους κύκλους κρίσης που μας βοηθούν μεν να βελτιωθούμε αλλά συγχρόνως μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα που θέλουμε να αποκωδικοποιήσουμε με τρόπο εύπεπτο για ένα μεγαλύτερο κοινό και προς όφελός του. Το λεγόμενο «τέλος της ανθρωπολογίας» υπήρξε πάντοτε κινητήρια δύναμη προς επιστημονικά αρτιότερες προσεγγίσεις κοινωνικών φαινομένων, δίχως αυτές οι μεταβολές να συνεπάγονται αναπόφευκτα μια αποδοτικότερη συνομιλία με το ευρύ κοινό της επιστήμης. 

 Δεξιότητες, ιδέες και ικανότατοι άνθρωποι να τις αξιοποιήσουν υπάρχουν ανάμεσά μας σε μεγάλη κλίμακα. Μπορούμε μέσω της συνεργασίας μας και με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτουμε να αφουγκραστούμε τις επιταγές της κοινωνίας και να επικοινωνήσουμε ότι η ανθρωπολογία είναι εδώ! Απλά και πρακτικά αφού τα ζητήματα είναι ποικίλα και επιτακτικά. Ξεκινώντας από τη βάση μας μπορούμε να αφουγκραστούμε τον κόσμο όπως γνωρίζουμε άριστα να κάνουμε και να προσφέρουμε νέες οπτικές γωνίες. Παγκόσμια ζητήματα όπως η οικονομία, το φυσικό περιβάλλον, η θρησκεία, ο εθνικισμός, η βία ή η «διαφορετικότητα» αποτελούν ανάγκη και ευκαιρία να απαντηθούν με τρόπο που προάγει κοινές ανθρώπινες αξίες με στόχο την κατανόηση και εν τέλει την ειρηνική συνύπαρξή μας. Θα μπορούσαμε ίσως να αρχίσουμε από εμάς τους ίδιους, δείχνοντας ότι η συνεργασία είναι ευεργετική για όλους προς τη διερεύνηση και επικοινωνία βασικών ζητημάτων. 

Με λίγα λόγια, αυτό που χρειαζόμαστε είναι εξωστρέφεια. Χρειαζόμαστε άμεσες απαντήσεις σε καίρια ζητήματα, ήτοι άμεση και απλή αλλά συνάμα επιστημονική επικοινωνία με ένα ευρύτερο κοινό σε θέματα που αφορούν την κοινωνία μας σήμερα. Σα να μπαίνουμε πρώτη φορά σε μια νέα τάξη όπου όλοι είμαστε ίσοι και τίποτα δεν είναι δεδομένο, ούτε οι γνώσεις και οι ανάγκες του κοινού μήτε το ότι οι ιδέες μας θα γίνουν αποδεκτές λόγω αυθεντίας. Βάσει προσωπικής εμπειρίας υποστηρίζω ότι η επιστήμη μας είναι ενδιαφέρουσα στο μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή μαζί της. Μπορούμε λοιπόν να διευκολύνουμε αυτή τη διαδικασία ξεκινώντας από εδώ, από αυτό το ιστολόγιο, συζητώντας τα προαναφερθέντα και άλλα σχετικά ζητήματα.