Συνέντευξη στον Στρατή Μπαλάσκα
Ο Σύλλογος Κοινωνικών Ανθρωπολόγων Ελλάδας (ΣΚΑΕ) συμμετέχει για ακόμη μια χρονιά μαζί με Συλλόγους Ανθρωπολόγων από ολόκληρη την Ευρώπη στις «Ευρωπαϊκές Ημέρες Ανθρωπολογίας». Μια πρωτοβουλία για την διάδοση της επιστήμης της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο ευρύ κοινό που διοργανώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση Κοινωνικών Ανθρωπολόγων (EASA). Με αφορμή τις «Ευρωπαϊκές Ημέρες Ανθρωπολογίας 2025» συζητήσαμε με τον πρόεδρο του Συλλόγου Κοινωνικών Ανθρωπολόγων Ελλάδος Γιώργο Τσιμουρή, ομότιμο καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου, με καταγωγή από τη Λήμνο.
Ερ: Έχουμε μπροστά μας τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Ανθρωπολογίας και με αυτή την ευκαιρία συζητάμε σήμερα μαζί σας, πείτε μας όμως λίγα πράγματα για αυτή την επιστήμη που είναι σχετικά άγνωστη στη χώρα μας;
Απ: «Η Κοινωνική Ανθρωπολογία είναι μια επιστήμη που θεραπεύεται εδώ και μερικές δεκαετίες σε πολλά πανεπιστήμια της χώρας αλλά κυρίως στο Πάντειο Πανεπιστήμιο από το Τμήμα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου από το Τμήμα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και στον Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Για την Ελλάδα, είναι μια σχετικά νέα επιστήμη αλλά στον ευρωπαϊκό χώρο είναι μια επιστήμη του 19ου αιώνα καθώς οι απαρχές της επιστήμης εντοπίζονται στη μελέτη των μη Δυτικών κοινωνιών στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας. Στις μέρες μας, οι ανθρωπολόγοι μελετούν τόσο τις κοινωνίες στις οποίες διαβιούν οι ίδιοι/ες όσο και κοινωνίες που είναι πολιτισμικά διαφορετικές. Εστιάζουν σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων όπως είναι οι πρακτικές που αφορούν την υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική συγκρότηση του φύλου, τη μετανάστευση, την διαπολιτισμικότητα, τα ΜΜΕ, το κράτος και τους θεσμούς του, τις εκφραστικές τέχνες και τελετουργίες, τις πολιτικές πρακτικές και επιτελέσεις, την οικονομία και τις εναλλακτικές οικονομικές πρακτικές. Πρόκειται για μια αναστοχαστική κριτική κοινωνική επιστήμη που χαρακτηρίζεται από θεωρητική ετερογένεια και διεπιστημονικότητα».
Ερ: Τι περιλαμβάνει λοιπόν το πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Ημερών Ανθρωπολογίας;
Απ: «Ο Σύλλογος Κοινωνικών Ανθρωπολόγων Ελλάδος (ΣΚΑΕ /ASAG) συμμετέχει στις Ευρωπαϊκές Ημέρες Ανθρωπολογίας τον Φεβρουαρίου του 2025 με την πρόθεση, να αναδείξει τρέχοντα κοινωνικά θέματα και προβλήματα και να συμβάλλει στην κριτική συνειδητοποίησή τους, σε συνεχή διάλογο με την κοινωνία. Πολιτικά συντάσσεται με την ανάδειξη των «φωνών» της κοινωνίας που έχουν περιθωριοποιηθεί ή εξοστρακιστεί απ’ τον δημόσιο χώρο, που χαρακτηρίζεται απ’ την ηγεμονία του συμπλέγματος εταιρικών συμφερόντων, ΜΜΕ και κυβερνητικών πολιτικών, που επιβάλλουν πολιτικές φτωχοποίησης, μιλιταρισμού και ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών όπως είναι η υγεία, η παιδεία, οι μεταφορές και το κοινωνικό κράτος.
Η Ανθρωπολογία ανοίγει νέους δρόμους κατανόησης του πολιτικού και αναδεικνύει νέες, εναλλακτικές προοπτικές που έχουν στο επίκεντρο το δημόσιο συμφέρον και τις πολιτικές που ενισχύουν την δημοκρατία, τη διαπολιτισμική συνύπαρξη και την κοινωνική λογοδοσία του κράτους και των θεσμών του.
Η συμμετοχή μας περιλαμβάνει μια κεντρική εκδήλωση στην Αθήνα με την προβολή ταινίας Foragers της Jumana Manna και τη συζήτηση για την «Παλαιστίνη σήμερα». Η ταινία Foragers ασχολείται με όλη τη συζήτηση γύρω από τις πρακτικές συλλογής άγριων βρώσιμων φυτών στην Παλαιστίνη/Ισραήλ. Γυρίστηκε στα υψώματα του Γκολάν, τη Γαλιλαία και την Ιερουσαλήμ και χρησιμοποιεί μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ και αρχειακό υλικό για να απεικονίσει τις επιπτώσεις των ισραηλινών νόμων για την προστασία της φύσης στις πρακτικές αυτές. Ακολούθως με αφορμή την ταινία θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση – συζήτηση «Η Παλαιστίνη Σήμερα» όπου θα μιλήσουν οι: Carol Sansour, Ποιήτρια και ιδρύτρια του Dounias και του Athens Palestine Film Festival, Dr Yara Hawari, Παλαιστίνια συγγραφέας και πολιτική αναλύτρια, Δημήτρης Μικέλης, Μουσικός με καλλιτεχνική παρουσία στην Παλαιστίνη και στον Αραβικό κόσμο, Νικόλας Κοσματόπουλος, Καθηγητής Πολιτικής Ανθρωπολογίας, Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού με τον συντονισμό του Δημήτρη Χριστόπουλου, Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο».
Ερ: Γιατί ένας νέος άνθρωπος που μας διαβάζει τώρα να διαλέξει να σπουδάσει ανθρωπολογία στη χώρα μας;
Απ: «Η Κοινωνική Ανθρωπολογία είναι η κατ’ εξοχή επιστήμη του πολιτισμού, της πολιτισμικής ετερογένειας και του διαπολιτισμικού διαλόγου. Βασικό μας αξίωμα είναι ότι η γνώση του «εαυτού» διαμεσολαβείται από τη γνώση του «άλλου». Σε συνθήκες έντασης της παγκοσμιοποίησης, άνθρωποι με πολύ διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές και διαφορετικό παρελθόν καλούνται να ζήσουν από κοντά από κοινού την υπόλοιπη ζωή τους ή να συνυπάρξουν για μικρό χρονικό διάστημα. Αυτό συμβαίνει εξ αιτίας των εκτοπίσεων λόγω πολέμων και περιβαλλοντικών καταστροφών και μεταναστεύσεων αλλά και λόγω εκούσιων μετακινήσεων στα πλαίσια σπουδών, τουρισμού και προσωρινών μετακινήσεων για εργασιακές ανάγκες.
Σε όλες αυτές τις συνθήκες οι ανθρωπολόγοι μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία συνθηκών αλληλοκατανόησης, διαπολιτισμικής μετάφρασης και διαπολιτισμικής ευημερίας. Στη σημερινή συνθήκη διαπιστώνουμε ότι η επιβολή εθνοκεντρικών πολιτικών και πολιτικών αποκλεισμού των μεταναστών απ’ τη δημόσια ζωή δίνει χώρο στους χειρότερους εφιάλτες του παρελθόντος. Επειδή λοιπόν, ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι θα ζήσουν εκ των πραγμάτων με «άλλους» είτε μετακινηθούν οι ίδιοι είτε όχι, η ανθρωπολογία παρέχει τα απαραίτητα διανοητικά εργαλεία και τις δεξιότητες, ώστε αυτή η συνύπαρξη να γίνει εποικοδομητική καθώς το κοινό μας μέλλον είναι διαπολιτισμικό».
Ερ. Πού εργάζεστε εσείς οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι; Έχει κάποιο αντίκτυπο πιστεύετε η δουλειά σας στην ελληνική κοινωνία;
Απ. «Οι Κοινωνικοί Ανθρωπολόγοι μπορούν να εργαστούν σε ένα ευρύ φάσμα θεσμών και φορέων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, των Διεθνών Οργανισμών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Εκτός από το πανεπιστήμιο, σήμερα μπορεί να συναντήσουμε Κοινωνικούς Ανθρωπολόγους σε θεσμούς όπως η εκπαίδευση, τα ερευνητικά κέντρα, τα μουσεία και ειδικά τα εθνογραφικά μουσεία, οι ΜΚΟ, οι Διεθνείς Οργανισμοί με αντικείμενο τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Μπορούμε να τους συναντήσουμε ως συμβούλους σε εθνικούς/περιφερειακούς ή τοπικούς φορείς, όπως Υπουργεία, Τοπική/Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση, Ανεξάρτητες Αρχές, Υγεία και Κοινωνική Ασφάλιση, και σε φορείς που κάνουν χρήση τεχνολογίας αιχμής και του ψηφιακού πολιτισμού στη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού και σε διαπολιτισμικά περιβάλλοντα.
Η ανθρωπολογία είναι μια σχετικά νέα επιστήμη και η ορατότητα της δεν είναι μεγάλη ακόμα. Παρ’ όλα αυτά, γίνεται σταδιακά αναγνωρίσιμη σε διαφορετικά επαγγελματικά και επιστημονικά περιβάλλοντα καθώς η κοινωνία συνειδητοποιεί ότι δεν είναι μια «αριστοκρατική» επιστήμη όπως συνέβαινε στην περίοδο της αποικιοκρατίας αλλά μια επιστήμη που βρίσκεται σε συστηματικό διάλογο με την κοινωνία με την οποία αναπτύσσει συνέργειες σε τρέχοντα θέματα και κοινωνικά προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά, και με δεδομένο ότι η ελληνική εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από συντηρητισμό, συγκεντρωτισμό και αναχρονισμό, η κοινωνική ανθρωπολογία έχει να διανύσει ακόμα μεγάλο δρόμο για να βρει τη θέση που της αξίζει στην ελληνική κοινωνία.
Ερ. Παρατηρήσαμε πως επιλέξατε για την κεντρική σας εκδήλωση μια προβολή και μια συζήτηση ένα πολύ επίκαιρο θέμα, τα όσα διαδραματίζονται στην Παλαιστίνη. Γιατί;
Απ. «Θεωρούμε ότι η κοινωνική ανθρωπολογία θα πρέπει να είναι ένα πολύ ευαίσθητος αποδέκτης του πολιτικού. Ως εκ τούτου, αυτό που καταχρηστικά έχει ονομαστεί ως «παλαιστινιακό ζήτημα ή πρόβλημα» είναι στην αιχμή του διεθνούς πολιτικού γίγνεσθαι σήμερα. Παρά το γεγονός ότι η γένεση της ανθρωπολογίας έχει ταυτιστεί με την αποικιοκρατία, σήμερα πολλές ανθρωπολογικές έρευνες αφορούν την αποικιοκρατία όχι μόνο ως ιστορικό θέμα, αλλά απ’ τη σκοπιά των συνεπειών της στο σύγχρονο κόσμο. Το παλαιστινιακό λοιπόν είναι κληρονομιά της αποικιοκρατίας καθώς πρόκυψε απ’ την απόφαση των Βρετανών το 1917 (Διακήρυξη Balfour) για την ίδρυση ισραηλινού κράτους στην Παλαιστίνη και σε εδάφη που ο εβραϊκός πληθυσμός δεν υπερέβαινε το 10%.
Η ανθρωπολογία δεν είναι μόνο μια επιστήμη που μελετά την κοινωνία και τις ανθρώπινες κοινότητες αλλά δραστηριοποιείται μαζί με τις κοινότητες και ιδιαίτερα εκείνες που υφίστανται την νέο-αποικιακή βία, τους αποκλεισμούς και τη στέρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Τόσο οι Παλαιστίνιοι όσο και πολλοί άλλοι ιθαγενείς πληθυσμοί, στερούνται σήμερα τη γη τους, τους πόρους επιβίωσής τους και το δικαίωμα της της αυτοδιάθεσής τους. Μεριμνούμε λοιπόν, σύμφωνα με την προτροπή του παλαιστίνιου διανοούμενου Edward Said, να λέμε την αλήθεια στην εξουσία και όχι να επαναλαμβάνουμε την αλήθεια της εξουσίας. Να συμπράττουμε με τους πληθυσμούς που πλήττονται και όχι απλά να τους μελετούμε. Η εκδήλωση αυτή, που δίνει βήμα πρωτίστως σε παλαιστινιακές φωνές αποκλεισμένες απ’ τον διεθνή δημόσιο λόγο, σε ΗΠΑ, Ευρώπη και στη χώρα μας, επιδιώκει όχι μόνο να συμβάλλει στην εμβάθυνση της κατανόησης της γενοκτονίας του Παλαιστινιακού λαού αλλά και στην αποτροπή της».
Ποιος είναι ο Γιώργος Τσιμουρής
Ο Γιώργος Τσιμουρής σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο 1975-1980. Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ, Μ. Βρετανία (Μ.Α. 1994), και Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, Μ. Βρετανία (PhD. 1998). Για τη διδακτορική του διατριβή πραγματοποίησε έρευνα στους προσφυγικής καταγωγής κατοίκους του Αγίου Δημητρίου στν Λήμνο. Έχει δημοσιεύσει σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά για θέματα που αφορούν τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, τα σύνορα, τον φασισμό και τους ναυτικούς. Η έρευνά του που αφορά τον εκτοπισμό της ελληνικής κοινότητας της Ίμβρου αποτυπώθηκε στο βιβλίο: «Ίμβριοι: Φυγάδες απ’ το τόπο μας όμηροι στην πατρίδα».
Είναι Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, και έχει διατελέσει πρόεδρος στο ίδιο Τμήμα και μέλος της Συγκλήτου του Παντείου (2012-14). Διετέλεσε αντιπρόεδρος Ακαδημαϊκών Θεμάτων και Διεθνών σχέσεων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (2017-18). Συμμετείχε σε πολλές επιστημονικές επιτροπές και είναι επόπτης πολλών διδακτορικών διατριβών. Η έρευνά του που αφορά τη ζωή των ναυτικών στα ποντοπόρα πλοία δημοσιεύτηκε στο βιβλίο, «Εμείς οι ναυτικοί, μπαρκαρισμένοι και ξέμπαρκοι». Συμμετείχε σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα όπως , “Framing Financial Crisis and Protest: North-West and South-East Europe” , «Transitory Lives An Anthropological Study of the Migration Crisis in the Mediterranean” που χρηματοδοτήθηκε απ’ το ESRC (UK). Υπήρξε αξιολογητής στο ERC, στο ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ και στο IKY. Έχει προσκληθεί ως κριτής (reviewer) για βιβλία και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά όπως, The American Anthropologist, Journal of Modern Greek Studies, Journal of Law and Society, Refuge: Canada’s Journal on Refugees, Ethnic and Racial Studies, Anthropological Forum: A Journal of Social Anthropology and Comparative Sociology, Current Anthropology, Σύγχρονα Θέματα.
