Δελτίο Τύπου (22/11/2021)
Σεμινάριο “Afghan women beyond victimization and orientalism. Anthropological perspectives”
Την Τετάρτη 3 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε σεμινάριο-συζήτηση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Κοινωνικών Ανθρωπολόγων Ελλάδας (ΣΚΑΕ) με θέμα “Afghan women beyond victimization and orientalism. Anthropological perspectives” («Οι αφγανές γυναίκες πέρα από την θυματοποίηση και τον οριενταλισμό. Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις»). Το σεμινάριο, το οποίο ήταν ανοιχτό στο κοινό, εγκαινίασε την προσπάθεια του ΣΚΑΕ να διαδώσει και να προάγει την ανθρωπολογική γνώση και πρακτική στην Ελλάδα, αλλά και να παρέμβει στην δημόσια σφαίρα και σε φλέγοντα επίκαιρα ζητήματα.
Αφορμή για το σεμινάριο αποτέλεσε η επανεμφάνιση, με την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν και την ανάκτηση της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, των γνώριμων και απλοποιητικών μοτίβων του οριενταλισμού, της εξωτικοποίησης, της θυματοποίησης των γυναικών και της δαιμονοποίησης του Ισλάμ Αυτή η άγνοια ή/και παραπληροφόρηση για την χώρα και ζητήματα πολλών δεκαετιών που συνδέονται με τις σημερινές εξελίξεις, καθίσταται ακόμα πιο προβληματική, αν λάβουμε υπόψη ότι οι Αφγανοί/ές αποτελούν μία από τις πολυπληθέστερες ομάδες αιτούντων/ουσών άσυλο στην Ελλάδα. Ένας/μία στους/στις τέσσερις αιτούντες/σες άσυλο στην χώρα είναι από το Αφγανιστάν, ενώ το ποσοστό απόρριψης των αιτημάτων ασύλου έφθασε το 33,8% την προηγούμενη χρονιά. Την ίδια ώρα, τον Ιούνιο του 2021, με Κοινή Υπουργική Απόφαση, η Ελλάδα χαρακτήρισε μονομερώς την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα για αιτούντες/σες άσυλο που προέρχονται από το Αφγανιστάν (όπως και από τέσσερις ακόμη χώρες), απόφαση που οδηγεί στην ταχεία απόρριψη αιτημάτων ασύλου και την αποποίηση της ευθύνης προστασίας από την Ελλάδα και την Ευρώπη, ενώ επιτρέπει μαζικές απελάσεις αφγανών αιτούντων/ουσών άσυλο στην Τουρκία. Παράλληλα, τους τελευταίους μήνες στην Ελλάδα, οργανώσεις υποστήριξης προσφύγων και σύλλογοι Αφγανών διοργανώνουν σχετικές συζητήσεις, στις οποίες συμμετέχουν αφγανές προσφύγισσες και γυναίκες που διαβιούν στο Αφγανιστάν ενώ, παράλληλα, αφγανές γυναίκες και κορίτσια διαδηλώνουν και εκφράζουν την ανησυχία τους για τις προαναγγελθείσες απελάσεις και την κατάσταση στο Αφγανιστάν, μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων.
Στο πλαίσιο αυτό, και διαπιστώνοντας την γενική απουσία τεκμηριωμένων και σύνθετων προσεγγίσεων για το Αφγανιστάν στην Ελλάδα, ο ΣΚΑΕ προσκάλεσε τέσσερις διακεκριμένες γυναίκες ανθρωπολόγους με μακρά ερευνητική εμπειρία στο Αφγανιστάν σε μια συζήτηση που συνέβαλε στην κριτική κατανόηση της κατάστασης στο Αφγανιστάν και στον επαναπροσδιορισμό εδραιωμένων πεποιθήσεων γύρω από τον φεμινισμό, τα δικαιώματα, την απελευθέρωση των αφγανών γυναικών και τον ιμπεριαλισμό. Η Sonia Ahsan–Tirmizi (Columbia University), η Julie Billaud (Geneva Graduate Institute), η Anila Daulatzai (UC Berkeley) και η Nancy Lindisfarne–Tapper (SOAS – School of Oriental and African Studies) εστίασαν στις εισηγήσεις τους σε θεματικές που φώτισαν το ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και ανέδειξαν τις επιπτώσεις του πολέμου και της στρατιωτικοποίησης στην χώρα.
Ειδικότερα, η Julie Billaud χρησιμοποίησε την μεταφορά του «ανθρωπιστικού θεάτρου» (humanitarian theatre) για να μιλήσει για τους τρόπους με τους οποίους η ανθρωπιστική βοήθεια αποτελεί ένα είδος «θεάτρου» το οποίο απευθύνεται στο δυτικό κοινό. Βασισμένη σε επιτόπια έρευνα που πραγματοποίησε στο Αφγανιστάν το 2007, η Billaud αναφέρθηκε στους τρόπους με τους οποίους τα προγράμματα ενδυνάμωσης διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων αντιμετώπιζαν τις αφγανές γυναίκες, αλλά και πώς οι ίδιες ανταποκρίνονταν, άλλοτε υιοθετώντας τον δυτικό λόγο περί δικαιωμάτων και άλλες φορές αμφισβητώντας τον.
Η Nancy Lindisfarne–Tapper εστίασε στην πολιτική και στρατιωτική ήττα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και την συνέδεσε με την ευρεία λαϊκή υποστήριξη που απολαμβάνουν οι Ταλιμπάν, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές του Αφγανιστάν, αλλά και με την διευρυμένη διαφθορά και σκληρότητα με την οποία είναι ταυτισμένη η αμερικανική κατοχή στην χώρα. Στο ίδιο πλαίσιο ο δυτικός φεμινισμός έχει συνδεθεί στην αφγανική κοινωνία με τη βία της δυτικής επέμβασης. Με μακρά ερευνητική εμπειρία στο Αφγανιστάν ήδη από την δεκαετία του 1970, αλλά και έρευνα σε χώρες της Μέσης Ανατολής, η Lindisfarne–Tapper τόνισε την ανάγκη μιας ιστορικής προσέγγισης που θα λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην ίδια την ομάδα των Ταλιμπάν μέσα στα χρόνια, αλλά και ζητήματα τάξης και διαφοροποίησης μεταξύ αστικού και αγροτικού πληθυσμού.
Η Anila Daulatzai, με έρευνα στο Αφγανιστάν από το 1995, μάς προσκάλεσε να ξεφύγουμε από την αναλυτική κυριαρχία του φύλου στις συζητήσεις γύρω από το Αφγανιστάν και, εισήγαγε εναλλακτικά, ως πιο χρήσιμη την έννοια του «serial war», δηλαδή του πολέμου ως μιας μακράς και βάναυσης εμπειρίας, μέσα στην οποία ζουν και μεγαλώνουν τα τελευταία σαράντα, τουλάχιστον, χρόνια οι αφγανοί άνδρες και γυναίκες. Χρησιμοποιώντας τις ονοματοποιίες «τικ» και «τακ», η Daulatzai αντιπαρέβαλε τον ιμπεριαλιστικό χρόνο (imperial time – «τικ») που θεωρεί τον πόλεμο ως ενδημικό του Αφγανιστάν, με τον αφγανικό χρόνο («τάκ»), τον τρόπο δηλαδή που βιώνεται ο χρόνος και η διαρκής βία του από τους/τις Αφγανούς/ές.
Τέλος, η Sonia Ahsan–Tirmizi αναφέρθηκε στην κεντρική θέση που έχει η ποίηση στα φεμινιστικά κινήματα στο Αφγανιστάν και στις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις της έννοιας της «ανθρωπ(ιν)ότητας» (humanity) από αφγανές γυναίκες – νοηματοδοτήσεις που δεν ταυτίζονται πάντοτε με το περιεχόμενο που η έννοια ιστορικά απέκτησε στο πλαίσιο της δυτικής νεωτερικότητας. Ακόμα, η Ahsan–Tirmizi χαρακτήρισε ως ύβρη την κυρίαρχη άποψη σύμφωνα με την οποία κάθε μορφή φεμινισμού στην αφγανική κοινωνία τροφοδοτείται, υποστηρίζεται και υιοθετεί δυτικά μοντέλα χειραφέτησης. Ειδικότερα, μίλησε για τοπικές μορφές αντίστασης και διαμαρτυρίας οι οποίες δεν είναι επηρεασμένες από δυτικούς χειραφετικούς λόγους. Τέτοια είναι τα ποιήματα landay στα παστού που γράφουν και διαβάζουν αφγανές γυναίκες. Τέλος, η ομιλήτρια ερμήνευσε την ευρεία λαϊκή υποστήριξη που απολαμβάνουν οι Ταλιμπάν με αναφορά στην κεντρική θέση της ευσέβειας στην αφγανική κοινωνία, μια αρχή που οι Ταλιμπάν ενστερνίζονται ενθέρμως και τοποθετούν στο επίκεντρο του ιδεολογικού τους μηχανισμού.
Το σεμινάριο συντόνισαν η Πρόεδρος του ΔΣ του ΣΚΑΕ, Κατερίνα Ροζάκου, και η Αντιπρόεδρος, Λαμπρινή Στύλιου. Τον γενικό συντονισμό της μετάδοσης και ζωντανής αναμετάδοσης (livestreaming) στο κανάλι του ΣΚΑΕ στο YouTube είχε ο Παυσανίας Καραθανάσης, μέλος του ΔΣ και υπεύθυνος επικοινωνίας του ΣΚΑΕ.
Λόγω έλλειψης πόρων, δεν υπήρξε η δυνατότητα ταυτόχρονης μετάφρασης στα ελληνικά. Το σεμινάριο, ωστόσο, έχει βιντεοσκοπηθεί και είναι διαθέσιμο στο κοινό στο κανάλι του ΣΚΑΕ στο YouTube στον παρακάτω σύνδεσμο: